Vườn Chuối là tên gọi của một di chỉ nằm trong một phức hợp các di tích khảo cổ học có niên đại từ giai đoạn muộn của văn hóa Phùng Nguyên, cho tới Đồng Đậu, Gò Mun, Đông Sơn và sau Đông Sơn. Đó là các di chỉ: Gò Mỏ Phượng, Gò Rền Rắn, Gò Chùa Gio, Gò Chiền Vậy và Gò Vườn Chuối[1]. Trong số phức hợp di chỉ khảo cổ này, Gò Vườn Chuối là di chỉ quan trọng nhất.
Vị trí: Di chỉ khảo cổ học Vườn Chuối nằm trên một cánh đồng thuộc thôn Lai Xá, xã Kim Chung, huyện Hoài Đức, Thành phố Hà Nội (21N03'40'' và 105 E43'499''). Khu di tích khảo cổ học Vườn Chuối cách trung tâm Hà Nội 10km, gần Đại học Công Nghiệp, Đại học Thành Đô, nằm án ngữ dọc tuyến đường quốc lộ 32 từ Hà Nội đến Sơn Tây là một trong những tuyến đường giao thông huyết mạch nối trung tâm Hà Nội với phía tây thành phố (mở rộng Hà Nội 2008). Xã Kim Chung tiếp giáp với nhiều địa phương khác như xã Tây Tựu (phía Bắc), xã Xuân Phương (phía Đông Bắc), xã Di Trạch (phía Đông), xã Lại Yên (phía Nam), xã Sơn Đồng (phía Tây), xã Đức Giang (phía tây Bắc).
Di tích khảo cổ học Vườn Chuối có diện tích 19.000m2, độ cao trung bình của di tích so với mặt đất xung quanh khoảng 1,3 đến 1,5m. Có thể vào thời đại kim khí độ chênh lệch giữa các gò và mặt đồng còn cao hơn. Nhưng gần đây, do quá trình canh tác nông nghiệp và việc chôn cất người chết của người dân địa phương nên địa hình của các Vườn Chuối đã bị san bạt, không còn cao hơn nhiều so với xung quanh.
Phức hợp di chỉ khảo cổ học ở Lai Xá
2 2. Quá trình phát hiện và nghiên cứu
Địa điểm Vườn chuối đã được phát hiện đầu tiên vào năm 1969 và cho tới nay Di tích Vườn Chuối đã trải qua 8 đợt khai quật, đó là các cuộc khai quật trong các năm: 1969, 12/2001, 12/2009, tháng 6 – 7/2011, tháng 12/2011, tháng 12/2012, tháng 12/2013 và mới nhất gần đây là tháng 12 năm 2014. Cuộc khai quật đầu tiên vào năm 1969 được chủ trì bởi ông Phan Trọng Kiểm và các cán bộ thuộc Viện khảo cổ học. Hiện nay tư liệu của cuộc khai quật này không còn nữa, những thông tin về cuộc khai quật này được đề cập trong tạp chí khảo cổ học số 2, năm 1980. Các lần khai quật còn lại được thực hiện bởi Bộ môn Khảo cổ học thuộc khoa Lịch Sử, trường ĐHKHXH & NV (ĐHQGHN). Kết quả và báo cáo của các cuộc khai quật này hiện đang được lưu tại thư viện khoa lịch sử trường Đại học khoa học xã hội nhân văn Hà Nội.
3. Giá trị của di tích
Di chỉ khảo cổ học Vườn Chuối được các nhà khảo cổ học xem như là 1 di tích rất quan trọng trong hệ thống các di tích khảo cổ học tiền Đông Sơn cho tới Đông Sơn ở phía Bắc, sự quan trọng này bao hàm cả ý nghĩa về mặt không gian và thời gian. Trong quá trình mở rộng đô thị hóa nhanh chóng ở khu vực trung tâm Hà Nội ra các vùng ngoại biên như hiện nay, để tìm được một di chỉ nguyên vẹn, đầy đủ và có niên đại rất sớm và kéo dài hàng nghìn năm như ở Vườn Chuối Chuối là rất hiếm. Trong hơn 100 di tích di chỉ khảo cổ học được thống kê có niên đại từ tiền Đông Sơn cho tới Đông Sơn ở khu vực Hà Nội (tính từ sau 2008)[2] thì chỉ có 2-3 di tích có niên đại cư trú lâu dài hàng ngàn năm. Và Vườn Chuối là 1 trường hợp hiếm như vậy.
Vì sao Vườn Chuối là một di chỉ khảo cổ HIẾM và QUAN TRỌNG, đó là bởi vì:
(1) Khu vực Vườn Chuối là một phức hợp của rất nhiều các di chỉ khảo cổ như Gò Mỏ Phượng, Gò Chùa Do, Gò Chiền Vậy, Gò Rền Rắn và Gò Vườn Chuối. Có 3 trong số nhóm các di chỉ này vẫn còn khá nguyên vẹn. Phức hợp các di chỉ khảo cổ này thuộc thời đại Hùng Vương, nó phản ánh quá trình phát triển từ sớm đến muộn có niên đại kéo dài từ 4000 năm cho đến 1800 năm cách ngày. Các nhà khảo cổ thuộc trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân Văn (Đại học Quốc gia Hà Nội) đã phát hiện ra 3 tầng văn hóa liên tiếp ở di chỉ này từ văn hóa Đồng Đậu (3500-3000 năm), văn hóa Gò Mun (3000-2500 năm) cho đến văn hóa Đông Sơn (2500-1800 năm) cách ngày nay, thậm chí là thời Bắc Thuộc. Đây là một địa điểm cư trú lâu dài của người Việt cổ góp phần cung cấp đầy đủ chứng cứ lịch sử về sự có mặt của con người rất sớm trên địa bàn Hà Nội mà hơn nữa còn chứng minh nguồn gốc bản địa và lịch sử dân tộc Việt Nam thời tiền-sơ sử. Ngoại trừ di chỉ khảo cổ Đình Tràng nằm trong khu di tích Quốc gia đặc biệt Cổ Loa, rất hiếm có thể tìm ra một di chỉ khảo cổ học tiền-sơ sử nào như khu Vườn Chuối ở xã Kim Chung, Hà Nội. Mở rộng ra cả khu vực miền Bắc, ở Vĩnh Phúc có một di chỉ khảo cổ tiền sử khác đã được xếp hạng di sản văn hóa cấp quốc gia là di chỉ khảo cổ học Đồng Đậu (Đồng Đậu, thị trấn Yên Lạc, Vĩnh Phúc). Vườn Chuối trong so sánh với Đồng Đậu về mặt giá trị nghiên cứu, giá trị lịch sử là tương đương nhau. Mặc dù đã được khai quật và biết đến từ năm 1969 và sau đó là năm 2001, vậy mà Vườn Chuối không may mắn được các cơ quan quản lý văn hóa chú ý đến như Đồng Đậu và đang có nguy cơ xóa xổ hơn bao giờ hết.
(2) Không chỉ có một địa tầng văn hóa dày và kéo dài hơn 1700 năm, giá trị của di chỉ khảo cổ học của Vườn Chuối được thể hiện qua những con số. Tại Vườn Chuối, qua 8 lần khai quật với diện tích gần 800m2 trong tổng số 19000m2 của di chỉ, các nhà khảo cổ đã phát hiện được 29 ngôi mộ tiền sử (chủ yếu là mộ thuộc văn hóa Đông Sơn có đồ gốm và vũ khí đồng được chôn theo); gần 15 vạn mảnh gốm cùng với gần 50 hiện vật gốm vỡ và nguyên vẹn; 216 hiện vật bằng đồng; 11 hiện vật bằng sắt; hơn 1000 hiện vật bằng gỗ và nhiều hiện vật bằng xương. Đây là những con số thống kê khổng lồ đối với một di chỉ khảo cổ học. Và tất cả các số liệu này mới chỉ là những con số thống kê của di chỉ Vườn Chuối, nếu cộng thêm 4 di chỉ khác là Gò Mỏ Phượng, Gò Chùa Do, Gò Chiền Vậy, Gò Rền Rắn thì số lượng sẽ là rất lớn.
Hiện vật được phát hiện qua 8 lần khai quật ở Vườn Chuối là khá đa dạng và được chia thành các bộ sưu tập theo chất liệu như đồ đá, gốm, đồng, sắt, xương, gỗ:
Đồ đá chủ yếu là công cụ sản xuất (như rìu, bôn, chày-bàn nghiền, đục, khuôn đúc đồng bằng đá) và vũ khí (như qua đá và mũi tên đá 3 cạnh). Đồ trang sức đá được phát hiện với số lượng lớn, chủ yếu là vòng đá và khuyên tai được làm từ đá ngọc Nephrite với màu sắc đa dạng.
 |
| Hiện vật đá phát hiện được ở Vườn Chuối |
Đồ gốm được phát hiện với số lượng lớn nhất với rất nhiều đồ dùng sinh hoạt như nồi, bình còn khá nguyên vẹn và hàng trăm nghìn mảnh gốm của các thời kỳ văn hóa khác nhau. Ngoài ra, các loại hình gốm khác như bi gốm cũng được phát hiện với số lượng khá lớn; chân chạc gốm dùng để nấu bếp cùng được phát hiện lẻ tẻ.
 |
| Nồi gốm thuộc văn hóa Đông Sơn |
Đồ đồng được tìm thấy chủ yếu là vũ khí như mũi tên, lao, giáo, dao, tấm che ngực; đồ dùng sinh hoạt chủ yếu là thìa, nồi, móc câu, lưỡi cày, rìu. Xỉ đồng cũng được phát hiện với số lượng lớn cùng với khuôn đúc bằng đá được tìm thấy là minh chứng của quá trình sản xuất đồng tại khu vực.
 |
| Nguồn sưu tập đồ đồng từ ông Phạm Văn Hùng, thôn Lai Xá |
Đồ sắt được tìm thấy lẻ tẻ và thường trong tình trạng không còn nguyên vẹn khó xác định hình dáng và công năng do bị oxi hóa nặng.
Đồ gỗ là nhóm công cụ tìm thấy khá nhiều, chúng thường được vót nhọn ở một đầu và nhiều hiện vật có hình dáng giống chiếc cọc. Hiện nay chúng tôi chưa thể xác định được công năng của chúng. Dấu vết các loài thực vật họ dâu, xoài, xoan, sen và các loại cây có gai được phát hiện nhiều ở Vườn Chuối. Những dấu tích này giúp ta hình dung ra môi trường sống tự nhiên của Vườn Chuối xưa.
 |
| Cọc gỗ và dấu vết thực vật |
Đồ xương phát hiện được rất ít, và chúng thường được mài nhọn một đầu và thân có hình ống tròn. Vì số lượng phát hiện hạn chế, hình dạng không phong phú nên chúng tôi chưa xác định được công năng sử dụng của chúng.
Như vậy, qua chứng cứ về địa tầng cư trú lâu dài và di vật được phát hiện vô cùng đa dạng về loại hình và phong phú về số lượng, có thể thấy rằng Vườn Chuối là một di tích rất quan trọng và nên được bảo vệ. Bởi thông qua nghiên cứu khảo cổ học ở Vườn Chuối, có thể bổ sung những ghi chép lịch sử để cung cấp đầy đủ tư liệu hơn và hiểu biết hơn cho người dân địa phương, nhà nghiên cứu trong quá trình phục dựng lịch sử dân tộc. Nhìn dưới góc độ quản lý tài nguyên văn hóa hiện đại và nếu coi di chỉ khảo cổ học Vườn Chuối là một di sản văn hóa thì đây được xem như là một nguồn tài nguyên không thể tái tạo, nhất là khi Vườn Chuối được xem như là một di chỉ khảo cổ học HIẾM ở Việt Nam thì công việc bảo vệ di chỉ khảo cổ học này lại càng quan trọng hơn hết. Mặt khác, luật di sản văn hóa Việt Nam cũng có rất nhiều khoản, điều quy định liên quan đến yêu cầu bảo vệ và quản lý di tích khảo cổ. Do vậy, bảo vệ khẩn cấp đối với di tích là một nhu cấu cấp thiết hiện tại.
4. Hiện trạng di tích và vấn đề quản lý di sản từ trường hợp ở Vườn Chuối
Theo chương trình xây dựng giai đoạn 1 của dự án Thăng Long 9, nếu việc xây dựng được thực hiện liên tục từ năm 2011, thì khu vực Vườn Chuối có thể bị xóa xổ rồi, nhưng từ khi sáp nhập vào Hà Nội năm 2008, đã có nhiều dự án xây dựng chồng chéo và phải được lên kế hoạch lại, do đó, việc xây dựng khu đô thị Kim Chung-Di Trạch tạm thời bị đình trệ, người dân địa phương do đó vẫn tiếp tục canh tác và chăn nuôi trên khu vực Vườn Chuối. Năm 2016, dự án đã được Uỷ ban nhân dân thành phố Hà Nội cấp phép lại để sửa đổi kế hoạch tổng thể và dự án này có thể sẽ tiếp tục được triển khai vào cuối năm 2017.
Câu hỏi được đặt ra ở đây là:
Trước khi cấp phép xây dựng cho dự án Thăng Long 9, các cơ quan có thẩm quyền cấp phép có tham khảo Luật di sản văn hóa không? Họ có tiến hành thăm dò, khai quật khảo cổ trước khi triển khai dự án hay không? Bởi theo luật di sản:
Điều 37 của Luật sửa đổi bổ sung một số điều của di sản văn hóa 2009 có nêu rõ trong khoản 2 và 3 như sau:
“2. Chủ đầu tư dự án cải tạo, xây dựng công trình ở địa điểm thuộc quy hoạch khảo cổ có trách nhiệm phối hợp, tạo điều kiện để cơ quan nhà nước có thẩm quyền về văn hóa, thể thao và du lịch tiến hành thăm dò, khai quật khảo cổ trước khi triển khai dự án và thực hiện việc giám sát quá trình cải tạo, xây dựng công trình đó.
3. Trong quá trình cải tạo, xây dựng công trình mà thấy có khả năng có di tích, di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia hoặc phát hiện được di tích, di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia thì chủ dự án phải tạm ngừng thi công và thông báo kịp thời cho cơ quan nhà nước có thẩm quyền về văn hóa, thể thao và du lịch.
Khi nhận được thông báo, cơ quan nhà nước có thẩm quyền về văn hóa, thể thao và du lịch phải có biện pháp xử lý kịp thời để bảo đảm tiến độ xây dựng. Trường hợp xét thấy cần đình chỉ xây dựng công trình tại địa điểm đó để bảo vệ di tích thì cơ quan nhà nước có thẩm quyền về văn hóa, thể thao và du lịch phải báo cáo lên cơ quan cấp trên có thẩm quyền quyết định.”
Theo nội dung khoản 2,3 của điều này, thì chỉ có những di chỉ thuộc diện QUY HOẠCH KHẢO CỔ (tức là được đưa vào danh mục kiểm kê di tích của địa bàn Hà Nội) mới được thăm dò, khai quật trước khi triển khai dự án. Và như vậy, Vườn Chuối là không thuộc diện Quy hoạch khảo cổ của địa bàn Hà Nội vì không nằm trong danh mục kiểm kê di tích. Và vì không thuộc diện Quy hoạch và không có trong mục kiểm kê di tích nên nghiễm nhiên Vườn Chuối bị máy ủi, máy xúc san phẳng không thương tiếc. Và nếu không có việc phát hiện ngôi mộ cổ và rất nhiều mảnh gốm và hiện vật đá được phát hiện trong quá trình san lấp mặt bằng của máy ủi tại Vườn Chuối năm 2010 của các cán bộ trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân Văn (ĐHQGHN) và sự đấu tranh của họ cùng với sự phản ánh của báo chí truyền thông thì có lẽ đã không có cuộc khai quật vào tháng 6-7 năm 2011 ở Vườn Chuối (với 300m2) diễn ra với kinh phí từ phía Uỷ Ban Nhân dân Thành Phố Hà Nội cấp phép.
Một thực tế khác là mặc dù được khai quật từ năm 1969, sau đó là 2001, nhưng Vườn Chuối vẫn chưa được xếp hạng di tích ở bất cứ cấp độ nào (cấp tỉnh, quốc gia và quốc gia đặc biệt). Mặc dù cuộc khai quật lớn nhất tháng 6-7 năm 2011 nhằm mục đích đánh giá quy mô, giá trị và diện tích phân bố của di chỉ Vườn Chuối làm cơ sở cho việc bảo vệ, bảo tồn và phát huy giá trị của di tích nhưng sau khai quật cho tới nay, Vườn Chuối vẫn không được công nhận là di tích, và không có trong danh mục kiểm kê di tích.
Điều 4, khoản 2 và 3 của Quyết định 48/2016/QĐ-UBND, Quy chế Quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di tích lịch sử - văn hóa và danh lam thắng cảnh trên địa bàn thành phố Hà Nội cũng chỉ rõ:
“2. Sở Văn hóa và Thể thao chủ trì, phối hợp Ủy ban nhân dân cấp huyện tổ chức thực hiện kiểm kê di tích trên địa bàn, trình Ủy ban nhân dân Thành phố phê duyệt, công bố hoặc điều chỉnh, bổ sung danh mục kiểm kê di tích.
Định kỳ hàng năm tổng hợp số liệu về những biến động (tăng, giảm); định kỳ 05 (năm) năm thực hiện rà soát và trình Ủy ban nhân dân Thành phố phê duyệt điều chỉnh, bổ sung danh mục kiểm kê di tích trên địa bàn thành phố Hà Nội.
3. Ủy ban nhân dân cấp xã chịu trách nhiệm kê khai bổ sung các công trình xây dựng, địa điểm, cảnh quan thiên nhiên, khu vực thiên nhiên trên địa bàn chưa có trong danh mục kiểm kê di tích, báo cáo Ủy ban nhân dân cấp huyện lập danh sách, gửi Sở Văn hóa và Thể thao để kiểm tra, tổng hợp, báo cáo Ủy ban nhân dân Thành phố.”
Rất nhiều câu hỏi đặt ra cho những người làm công tác quản lý di sản các cấp ở đây, đó là:
Những người làm quản lý đã ở đâu? Đã làm gì để bảo vệ di sản?
Vì sao Vườn Chuối là một di tích quan trọng nhưng vẫn chưa được công nhận là di tích ở các cấp?
Và có lẽ, câu trả lời về TRÁCH NHIỆM của những người làm quản lý các cấp được đặt ra ở đây sẽ phù hợp để giải đáp cho những thắc mắc này.
Một nguyên nhân khác cũng gây ra sự phá hủy cho di chỉ Vườn Chuối đó là nạn trộm cổ vật diễn ra từ nhiều năm trước. Lý do khiến cho việc trộm cổ vật diễn ra ở Vườn Chuối một phần liên quan tới công tác quản lý di sản, phần lớn khác xuất phát từ hạn chế về Luật di sản văn hóa. Cho tới nay, chỉ có một vài văn bản luật đề cập ở một vài điều liên quan tới tới việc xử phạt đối với hành vi khai quật, đào bới khảo cổ trái phép như nghị định 98/2010/NĐ-CP (Khoản 3, Điều 4), nghị định 158/2013/NĐ-CP (Quy định xử phạt hành chính trong hoạt động văn hóa, Khoản 1-2, Điều 24) hay nghị định 75/2010/NĐ-CP (Vi phạm các quy định về khai quật khảo cổ, trùng tu, tôn tạo di tích lịch sử, văn hoá, Điều 35). Tuy nhiên những điều-khoản trong các văn bản kể trên chỉ giới hạn đối với các di tích khảo cổ đã được xếp hạng, còn đối với các di tích chưa được xếp hạng và đặc biệt là các di tích khảo cổ có tầm quan trọng như di chỉ khảo cổ Vườn Chuối thì vẫn chưa có những văn bản luật nào quy định cụ thể và đủ chế tài để xử phạt đối với hành vi trộm cắp cổ vật ở những di chỉ khảo cổ chưa được xếp hạng này. Nếu Luật di sản văn hóa không được bổ sung và cập nhật thường xuyên thì sẽ có nhiều hơn các di tích khảo cổ nói chung và di sản chưa được xếp hạng sẽ bị phá hủy một cách nhanh chóng.
Từ bài học của Vườn Chuối có thể thấy rằng có một khoảng trống-lỗ hổng rất lớn giữa những quy định trong luật di sản về mặt lý thuyết với việc thực thi luật di sản trong thực tế, khoảng trống này đã dẫn tới kết quả là nguy cơ xóa xổ của một phức hợp chỉ khảo cổ học ở Vườn Chuối. Đó là khoảng trống về Luật di sản văn hóa liệu còn đủ để đáp ứng nhu cầu về quản lý - bảo vệ di tích, di sản hiện tại với những vấn đề phát sinh mới hay không? Luật di sản văn hóa có nên được cập nhật, bổ sung thường xuyên hơn? Đó cũng là khoảng trống được tạo ra bởi đạo đức và trách nhiệm của những người có thẩm quyền về quản lý di sản ở các cấp? Và đó cũng là khoảng trống được tạo ra bởi sự thiếu tương tác giữa những người làm công tác quản lý di sản các cấp với các nhà khoa học và người dân địa phương.
Ở Việt Nam hiện nay vẫn chưa có bất cứ một mô hình Công viên khảo cổ nào được áp dụng để bảo tồn các di sản khảo cổ học, trong khi đó ở công viên khảo cổ là một mô hình bảo tồn các di chỉ khảo cổ phổ biến ở Mỹ hoặc Nhật Bản, đặc biệt là các di chỉ khảo cổ thời tiền - sơ sử cùng với đó là xây dựng một bảo tàng tại chỗ nhằm phục vụ nhu cầu tham quan, tìm hiểu của người dân.
Vậy giải pháp nào để Bảo tồn Vườn Chuối?
Hiện tại dự án Thăng Long 9 vẫn chưa tái xây dựng trở lại, do vậy trong thời gian này, nếu có sự phối hợp của các nhà khảo cổ-bảo tàng học cùng các phương tiện truyền thông như báo chí nhằm kêu gọi sự chú ý từ dư luận, kêu gọi động thái bảo tồn từ phía các cơ quan truyền thông thì di chỉ khảo cổ học Vườn Chuối may ra mới có cơ hội tồn tại.
Mô hình bảo tồn nào phù hợp cho Vườn Chuối?
Trên cơ sở thực tế di chỉ khảo cổ học đã được khai quật gần 800/19000 m2, mặt khác, một phần đất phía tây của di chỉ đã bị phá hủy do quá trình san lấp mặt bằng của dự án Thăng Long 9. Phương án tốt nhất để bảo tồn một di chỉ khảo cổ học tiền sử như Vườn Chuối đó là, trước hết cần GIỮ NGUYÊN VẸN di chỉ khảo cổ học này, sau đó cải tạo khu di chỉ khảo cổ này thành Công viên xanh hay Công viên khảo cổ.
Theo như quy hoạch của dự án Thăng Long 9, sẽ có 7,1 hecta trong tổng số 170,29 hecta (chiếm 4,29%) được sử dụng để làm quảng trưởng và cây xanh. Diện tích quy đất quy hoạch để xây dựng quảng trường và cây xah này lại nằm ở vị trí bên ngoài, gần Quốc lộ 32. Trong khi, tổng diện tích của Vườn Chuối chỉ là 1,9 hecta, nhưng vị trí của Vườn Chuối hiện tại được quy hoạch để xây dựng biệt thự và nhà liền kề vườn. Vì vậy, giải pháp bảo tồn thích hợp cho Vườn Chuối nhưng cũng không làm ảnh hưởng nhiều đến dự án Thăng Long 9 đó là chuyển đổi vị trí quy hoạch quảng trường và cây xanh từ phía ngoài đường quốc lộ 32 vào đúng vị trí của di chỉ khảo cổ Vườn Chuối hiện tại. Cần nhấn mạnh rằng, việc thay đổi vị trí quy hoạch quảng trường và cây xanh của dự án Thăng Long 9 sẽ phù hợp hơn việc dự án này sẽ phải cắt bỏ hoàn toàn 1,9 hoặc ít hơn 1,9 hecta chỉ dành cho việc bảo tồn di sản. Điều đó có nghĩa, dự án không bị mất đất mà chỉ là sự thay đổi vị trí xây dựng của một số hạng mục đã vẽ trong sơ đồ quy hoạch ban đầu.
Mô hình bảo tồn nào phù hợp cho Vườn Chuối?
Trên cơ sở thực tế di chỉ khảo cổ học đã được khai quật gần 800/19000 m2, mặt khác, một phần đất phía tây của di chỉ đã bị phá hủy do quá trình san lấp mặt bằng của dự án Thăng Long 9. Phương án tốt nhất để bảo tồn một di chỉ khảo cổ học tiền sử như Vườn Chuối đó là, trước hết cần GIỮ NGUYÊN VẸN di chỉ khảo cổ học này, sau đó cải tạo khu di chỉ khảo cổ này thành Công viên xanh hay Công viên khảo cổ.
Theo như quy hoạch của dự án Thăng Long 9, sẽ có 7,1 hecta trong tổng số 170,29 hecta (chiếm 4,29%) được sử dụng để làm quảng trưởng và cây xanh. Diện tích quy đất quy hoạch để xây dựng quảng trường và cây xah này lại nằm ở vị trí bên ngoài, gần Quốc lộ 32. Trong khi, tổng diện tích của Vườn Chuối chỉ là 1,9 hecta, nhưng vị trí của Vườn Chuối hiện tại được quy hoạch để xây dựng biệt thự và nhà liền kề vườn. Vì vậy, giải pháp bảo tồn thích hợp cho Vườn Chuối nhưng cũng không làm ảnh hưởng nhiều đến dự án Thăng Long 9 đó là chuyển đổi vị trí quy hoạch quảng trường và cây xanh từ phía ngoài đường quốc lộ 32 vào đúng vị trí của di chỉ khảo cổ Vườn Chuối hiện tại. Cần nhấn mạnh rằng, việc thay đổi vị trí quy hoạch quảng trường và cây xanh của dự án Thăng Long 9 sẽ phù hợp hơn việc dự án này sẽ phải cắt bỏ hoàn toàn 1,9 hoặc ít hơn 1,9 hecta chỉ dành cho việc bảo tồn di sản. Điều đó có nghĩa, dự án không bị mất đất mà chỉ là sự thay đổi vị trí xây dựng của một số hạng mục đã vẽ trong sơ đồ quy hoạch ban đầu.
Vị trí của Vườn Chuối trong quy hoạch Thăng Long9
Note:
Khoanh màu vàng:
Khoanh màu đỏ: Vị trí của Vườn Chuối trong dự án Thăng Long 9 được quy hoạch cho xây dựng biệt thự nhà liền kề vườn
Số liệu quy hoạch các hạng mục công trình:
- Tổng
diện tích khu đất: 170,29 ha
-
Dân số dự kiến khoảng: 30.000 người
- Diện
tích đất ở: 41,45 ha, chiếm 24,34%
+ Biệt
thự: 12,91ha, chiếm 7,58%
+
Nhà liên kế vườn: 20,3 ha ,chiếm 11,92%
+
Nhà cao tầng: 8,24 ha - 4,84%
- Đất
công trình hỗn hợp: 12,45 ha, chiếm 7,31%
- Quảng
trường, cây xanh: 7,31 ha, chiếm 4,29%
-
Công viên, hồ và mặt nước: 12,38 ha, chiếm 7.27%
- Đường
giao thông, bãi đỗ xe: 42,59 ha, chiếm 25,01%
- Đất
công trình công cộng: 14,53 ha, chiếm 8,35%
- Đất
dịch vụ thương mại: 1,51 ha chiếm 0,89%
-
Các hạng mục chính:
+
Chung cư cao cấp
+
Trung tâm thương mại và văn phòng
+ Biệt
thự liên lập, nhà ở liên kế vườn
+
Nhà hát, trung tâm văn hóa
+
Căn hộ cho thuê và kinh doanh
+ Bệnh
viện
+
Nhà trẻ và trường học
+ Trụ
sở phường, xã
Ở Việt Nam hiện nay vẫn chưa có bất cứ một mô hình Công viên khảo cổ nào được áp dụng để bảo tồn các di sản khảo cổ học, trong khi đó ở công viên khảo cổ là một mô hình bảo tồn các di chỉ khảo cổ phổ biến ở Mỹ hoặc Nhật Bản, đặc biệt là các di chỉ khảo cổ thời tiền - sơ sử cùng với đó là xây dựng một bảo tàng tại chỗ nhằm phục vụ nhu cầu tham quan, tìm hiểu của người dân.
Trong thời gian 2 năm tại thành phố Kanazawa, tỉnh Ishikawa của Nhật Bản, tôi đã có dịp đi tham quan và tìm hiểu một số địa điểm khảo cổ thời tiền sử của Nhật Bản được bảo tồn, mà theo Luật Bảo tồn tài sản văn hóa Nhật Bản định nghĩa là “Buried Cultural Properties” thì hầu hết các di chỉ khảo cổ học thời tiền sử đều được bảo tồn dưới dạng thức các "Vườn Quốc gia khảo cổ". Ở địa phương tôi sinh sống có một di chỉ khảo cổ và cũng là Công viên khảo cổ nổi tiếng của vùng là the Chikamori Archeological Park. Tại đây, sau khi khai quật cẩn thận toàn bộ diện tích của di chỉ để lấy thông tin, các nhà khảo cổ đã vẽ lại được một bức tranh toàn cảnh về một ngôi làng định cư ven sông, cùng với cấu kiện kiến trúc bằng gỗ phát hiện được. Toàn bộ hiện vật thu được sau khai quật đều được lưu giữ và bảo quản tại một Bảo tàng được xây dựng trong khuân viên của Vườn Khảo cổ học Chikamori. Bảo tàng này không chỉ thực hiện chức của một bảo tàng thông thường mà đây còn là một trung tâm nghiên cứu bảo tồn của tỉnh có các chuyên gia bảo quản hiện vật làm việc. Một mặt, các hiện vật thật thì được trừng bày quản trong bảo tàng, mặt khác, các nhà khảo cổ Nhật Bản đã phục dựng nhiều cấu trúc cột gỗ được bố trí theo một trình tròn tại đúng vị trí phát hiện được (Có thể xem chi tiết ở website: http://www4.city.kanazawa.lg.jp/11104/bunkazaimain/shiteibunkazai/kinenbutsu/tikamori.html ) cùng với đó là bố trí các biển chỉ dẫn, bảng thông tin giải thích bằng cả tiếng Nhật và tiếng Anh. Các tờ giới thiệu thông tin về di tích và di chỉ cùng vô cùng đa dạng được đặt ở ngoài cửa bảo tàng tiện cho du khách tham quan
Quay về với câu chuyện Vườn Chuối, tôi cần nhấn mạnh rằng, đây là một phức hợp di chỉ khảo cổ hiếm có ở Việt Nam và 3 trong số 6 di chỉ của phức hợp này vẫn còn khá nguyên vẹn (chứ không chỉ riêng Vườn Chuối) và sẽ là nguồn tài sản quý giá đối với nghiên cứu lịch sử quốc gia dân tộc thời tiền-sơ sử. Tôi hy vọng Vườn Chuối sẽ được bảo tồn giống như mô hình Công Viên khảo cổ Chikamori.
Cần nhấn mạnh rằng, Vườn Chuối là một di chỉ khảo cổ thời tiền sử chứ không phải là một di tích khảo cổ lịch sử với các kiến trúc đồ sộ như Khu Trung tâm Hoàng Thành Thăng Long. Do vậy, sẽ là khập khiễng khi có ai đó cho rằng phải đồ sộ và hoành tráng như Hoàng Thành Thăng Long hay thành Nhà Hồ vân vân và vân vân. Đây là một di chỉ khảo cổ thời tiền sử và mọi bí ẩn về nó vẫn đang nằm dưới lòng đất. Do vậy, để hiểu được giá trị tổng thể di tích này chỉ có thể khai quật toàn bộ chứ không nên khai quật một cách nhỏ lẻ. Nếu điều kiện về kinh phí, nhân-vật lực chưa đủ để khai quật toàn bộ thì tốt nhất là giữ nguyên vẹn di chỉ này. Cải tạo di chỉ này thành vườn hoa hoặc vườn cây xanh nằm trong khu đô thị mới Kim Chung-Di Trạch. Đợi tới khi nào đủ điều kiện tài chính và khoa học kỹ thuật lúc đó khai quật vẫn chưa muộn.
Bảo tồn di sản nói chung và bảo tồn chỉ khảo cổ Vườn Chuối câu chuyện của 3 bên là (1) các cấp quản lý di sản, (2) các nhà khảo cổ học và (3) chủ đầu tư dự án Thăng Long 9. Câu hỏi về Làm sao để cân bằng được nhu cầu phát triển kinh tế nhưng vẫn đảm bảo được nhu cầu bảo tồn di sản cho các thế hệ tương lai luôn cần một sự sự phối hợp của rất nhiều các chuyên gia từ nhiều lĩnh vực, nhất là đối với một quốc gia đang phát triển như Việt Nam./
Nguyen Huy Nham
Nguyen Huy Nham
 |
| Người dân canh tác trên khu vực gò Vườn Chuối |
 |
| Khu đô thị bỏ hoang |
 |
| Tận dụng chăn nuôi khi dự dự án đình trệ |
 |
| Khu đô thị bỏ hoang |
 |
| Một số nhà đã hoàn thiện và có người sinh sống |
 |
| Cổng chào |
[1] Vậy Phùng Nguyên (4000-3500 BP), Đồng Đậu (3500-3000 BP), Gò Mun (3000-2500 BP), Đông Sơn (2500-1800 BP) là gì?
Theo cách gọi chung của các nhà khảo cổ học, Phùng Nguyên, Đồng Đậu, Gò Mun là tên gọi của các nền văn hóa xuất hiện trước khi văn hóa Đông Sơn ra đời và phân bố ở khu vực sông Hồng, sông Đà và vùng trung du phía Bắc, hay còn có một cách gọi khác là TIỀN ĐÔNG SƠN. Những nền văn hóa khảo cổ tiền Đông Sơn này thuộc thời đại đồ đồng. Văn hóa Đông Sơn thuộc thời đại đồ sắt ở phía Bắc Việt Nam. Sau văn hóa Đông Sơn là thời kỳ Bắc thuộc hay còn gọi là HẬU/SAU ĐÔNG SƠN.
BP: là viết tắt của Before present, tức là trước 1950. Năm 1950 được thiết lập là năm đánh dấu thời kỳ hiện đại được bắt đầu tính theo niên đại Carbon (Radiocarbon dating). According to scientist A. Currie Lloy.
[2] Số liệu thống kê tính đến năm 2011.
Tài liệu tham khảo
1. Cao Tri Thanh (2002). “Báo cáo khai quật di chỉ Vườn Chuối lần thứ 2” (The report of archaeological excavation in the 2nd time at the Vuon Chuoi site.). The Graduate thesis on archeology. The University of Social Sciences and Humanity-Vietnam National University, Hanoi.
2. Nguyen Ky Nam (2011). “Báo cáo khai quật di chỉ Vườn Chuối lần thứ 3” (The report of archaeological excavation in the 3rd time at the Vuon Chuoi site). The Graduate thesis on archeology. The University of Social Sciences and Humanity-Vietnam National University, Hà Nội.
3. Nguyen Thi Thanh Diu (2012). “Báo cáo khai quật lần thứ 5 di tích Vườn Chuối” (The report of archaeological excavation in the 5th time at the Vuon Chuoi site). The Graduate thesis on archeology. The University of Social Sciences and Humanity-Vietnam National University, Hanoi.
4. Nguyen Van Thuy (2013). “Báo cáo khai quật di tích khảo cổ học Vườn Chuối lần thứ 6” (The report of archaeological excavation in the 6th time at the Vuon Chuoi site). The Graduate thesis on archeology. The University of Social Sciences and Humanity-Vietnam National University, Hanoi.
5. Bui Van Hung (2014). “Báo cáo khai quật địa điểm khảo cổ học Vườn Chuối lần thứ 7” (The report of archaeological excavation in the 7th time at the Vuon Chuoi site). The Graduate thesis on archeology. The University of Social Sciences and Humanity-Vietnam National University, Hanoi.
6. Dao Thi Mai Huyen (2014). “Đồ gốm trong đợt khai quật lần thứ 7 ở di tích Vườn Chuối” (Pottery in the 7th excavation at the Vuon Chuoi site). The Graduate thesis on archeology. The University of Social Sciences and Humanity-Vietnam National University, Hanoi.
7. Nguyen Van Dat (2015). “Báo cáo khai quật địa điểm khảo cổ học Vườn Chuối lần thứ 8” (The report of archaeological excavation in the 8th time at the Vuon Chuoi site). The Graduate thesis on archeology. The University of Social Sciences and Humanity-Vietnam National University, Hanoi.
8. Ha Van Phung (1996). Văn hóa Gò Mun (The Go Mun culture). Social Sciences Publishing House, Hanoi..
9. Ha Van Tan (1998), Khảo cổ học Việt Nam – tập II: Thời đại kim khí (Vietnamese Archeology - Volume II: The Metal Age). Social Sciences Publishing House. Hà Nội.
10. Han Van Khan (2009). Cơ sở khảo cổ học (The basis of archaeology). Social Sciences Publishing House, Hanoi.
11. Lam Thi My Dung (2004): Thời đại đồ đồng (The bronze age), Vietnam National University Publishing House, Hanoi.
12. Vu The Long (2010): “Giám định xương răng người và động vật trong di chỉ Gò Vườn Chuối khai quật năm 2009” (The investigation of human and animal bone at the Vuon Chuoi site in 2009). Những phát hiện mới về khảo cổ học năm 2010 (New findings on Archeology 2010). Social Science Publishing House, Hanoi.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét