Viết và biên tập một bài báo khoa học

Hiện nay, nghiên cứu khoa học là sự đòi hỏi cấp thiết của đời sống, là yêu cầu của tất cả các ngành và các nhà khoa học. Ngoài nội dung thiết thực của đề tài nghiên cứu, điều quan trọng là để cho đề tài đó được công nhận và có sức sống, giải quyết được mối quan hệ chặt chẽ giữa lí luận và thực tiễn thì không gì khác hơn là một bài báo khoa học phải đạt sự chuẩn mực. Tuy nhiên không ít người nghiên cứu lúng túng khi độc giả và công luận đòi hỏi ngày càng cao về sự đáp ứng các tiêu chí của bài báo khoa học…

Bài báo khoa học - một cách nhìn

Đó là bài viết mang tính học thuật (academic; Example; collcssays…) được trình bày những suy nghĩ logic (critical thinking) của người viết dựa trên những thông tin phù hợp (appropriate information) mà họ nghiên cứu từ ý tưởng mới, sáng tạo, từ những nguồn tư liệu tin cậy (eligible  resources).

Bài báo khoa học (BBKH) không chấp nhận những vấn đề được tư duy mang tính chủ quan, cảm tính, thiếu số liệu và bằng chứng khoa học, càng không thể là mảng thông tin chắp vá, được sao chép, cóp nhặt. Bài báo khoa học là một phản ánh sinh động những kiến thức khách quan thu thập được qua tư duy logic chủ quan của người viết. Do vậy, một BBKH hay phải là một bài viết độc đáo, có ý tưởng mới nhưng được nghiên cứu, nghiền ngẫm qua thực tiễn cuộc sống, mang đậm dấu ấn cá nhân (personal signature) của người viết.

Mục đích đặc trưng của việc viết báo khoa học là truyền đạt một thông điệp khoa học mà thể thức thường gặp là bài báo đăng kết quả đã nghiên cứu. Mục đích này giải thích rõ cách viết một BBKH phải là một kĩ thuật xuất phát từ khoa học chứ không xuất phát từ văn chương hay thơ ca. Trên thực tế, việc viết báo khoa học được hướng dẫn, được qui định bởi những nguyên tắc tự bản thân nó nói lên tính chặt chẽ, hệ thống, khoa học. Đó không phải là nguyên tắc xuất hiện dần mà là đáp ứng theo một trật tự logic, hoàn toàn không giáo điều, áp đặt.

Trong văn chương, cách tiếp cận vấn đề bất ngờ, độc đáo dễ tạo ra sự hấp dẫn, lôi cuốn. Hơn nữa sự giàu có về từ vựng, văn phong của người viết, chất mặn mòi của đời sống được đưa vào bài báo văn chương khéo léo với dung lượng vừa đủ khiến người đọc dễ rung cảm. BBKH không đưa người đọc đi vào thế giới hình tượng nghệ thuật đầy biến ảo mà là những vấn đề khoa học được trình bày logic, hệ thống, chặt chẽ bởi những phân tích, kiến giải hợp lí, có tính thuyết phục cao. Điều đó tạo nên sức hút, sức hấp dẫn mang tính hàn lâm, trí tuệ của BBKH. Để BBKH thu hút công luận bằng trí tuệ cần đạt được ba tiêu chuẩn: giá trị khoa học; chất lượng của sự trình bày; sử dụng thành thạo ngôn ngữ dùng viết báo khoa học.

Sự chuẩn mực của BBKH

Trước hết, BBKH đòi hỏi một cấu trúc chặt chẽ về mặt hình thức (Solid Structure), phải có phần mở đầu tức đặt vấn đề (Introduction), phần giải quyết vấn đề (Content), kết luận hay bàn luận (Conclasion ordiseussion). BBKH cần tuântheo sự định dạng quốc tế (International Standard Format).

Nội dung BBKH cần được chọn lọc kỹ càng về những thông tin đưa ra để bàn luận, kiến giải nhằm phù hợp với mục tiêu và đối tượng độc giả. Tuyệt đối tránh hành vi sao chép, đạo văn (Plagiarism). Ngoài phần lập luận của người viết nên có những trích dẫn tiêu biểu, xác đáng, rõ ràng (citation). Những chi tiết câu, đoạn câu được mượn từ các bài viết của tác giả khác cần để trong dấu ngoặc kép hoặc viết nghiêng. BBKH yêu cầu tính chuẩn mực cao từ hình thức đến nội dung. Ngoài cấu trúc bắt buộc ba phần và phần tóm tắt, BBKH đòi hỏi khâu lựa chọn chủ đề, đề tài (topic) hợp lý. Đề tài đó có thể được phân công hay chính bản thân lựa chọn nhưng phải là đề tài mà người viết hiểu sâu, tâm đắc, trăn trở. Trước khi bắt tay vào tìm kiếm thông tin, người viết phải xác định được hệ thống luận điểm để định hướng cho quá trình nghiên cứu. Tất nhiên hệ thống luận điểm đó có thể thay đổi, thêm bớt ít nhiều nhưng xây dựng hệ thống luận điểm là yêu cầu bắt buộc sau khi lựa chọn đề tài. Việc xây dựng lựa chọn điểm có thể dựa trên 3 yếu tố: Mục tiêu của bài viết (purpose); đối tượng (audiences) và thể loại (types): Phân tích (analytical papers), thông tin (Imformatire papers), tranh luận (argumentatire papers).

BBKH có giá trị khi người viết thực hiện việc nghiên cứu tư liệu (Sourees), từ sách (textbooks), báo ngành, tạp chí chuyên ngành… Sử dụng từ khóa (Key words) để tìm thông tin cần thiết cho hỗ trợ nghiên cứu thông tin tra cứu (index) dưới nhiều hình thức. Khi khai thác nguồn tin người viết BBKH cần có khả năng đánh giá độ tin cậy của thông tin (evaluation). Điều này đòi hỏi người viết phải đọc tài liệu kỹ càng, có tư duy logic, khả năng phân tích thông tin sâu sắc, nhạy bén.

Để BBKH có tính chặt chẽ, sức thuyết phục cao cần có hệ thống số liệu được thống kê qua điều tra, khảo sát thực tế. Đó là những con số biết nói, phản ánh diện mạo của một công trình nghiên cứu nghiêm túc, khép kín từ lí luận đến thực tiễn và qua thực tiễn, củng cố và phát triển cao hơn lí luận, phát hiện ra những vấn đề mới về mặt phương pháp luận.

Trong BBKH, ngoài phần Introduction (mở đầu) nhằm giới thiệu lí do nghiên cứu thì phần thứ hai, giải quyết vấn đề đặt ra ở phần một là linh hồn của BBKH. Phần này gồm nhiều đoạn văn (paragrapho), mỗi đoạn tập trung phân tích, đánh giá, dẫn chứng hay minh họa cho một vấn đề chính. Hình thức viết như sau: Câu 1: câu ngắn gọn, rõ ràng, trình bày một ví dụ cụ thể (controlling idea); Câu 2: giải thích rõ hơn. Câu 3;4;5: dùng những ví dụ, số liệu thống kê, dẫn chứng khoa học thuyết phục cho ý kiến trên. Câu cuối của mỗi đoạn có thể là câu kết luận hoặc câu liên đới (hướng độc giả tiếp tục bước sang vấn đề kế tiếp ở đoạn sau).

Phần kết là phần tổng kết (Condusion), đưa ra dự đoán, đề nghị hướng giải quyết nếu vấn đề vẫn chưa ngã ngũ.

Biên tập và chỉnh sửa bài báo khoa học (Revision)

Người biên tập bài báo khoa học cần nắm chắc yêu cầu cấu trúc một bài báo khoa học chuẩn mực. Phải đọc kỹ (đóng vai trò là người nghiên cứu thứ hai) để có thể chỉnh ý nhằm làm cho bài báo khoa học mạch lạc, sáng sủa, chặt chẽ, sâu sắc hơn. Người biên tập cũng cần thuần thục trong kĩ năng chỉnh sửa lỗi câu, lỗi dùng từ khi biên tập bài báo khoa học ngoài sửa lỗi chính tả.

Viết và biên tập một bài báo khoa học là một việc không đơn giản. Nó đòi hỏi cả người viết và người biên tập có trình độ học vấn, có những trải nghiệm về nghề nghiệp và vốn sống, tư duy sáng tạo và biết suy tưởng…trong lặng lẽ. Con đường dẫn đến một sản phẩm khoa học luôn đòi hỏi không bao giờ là con đường thẳng với nhiều cây xanh và bóng râm mà là những ngõ ngách, nhiều đường cùng và hẻm sâu. Một bài báo khoa học thực sự có giá trị với đời sống là một công trình khổ hạnh (bao gồm hai yếu tố gian khổ và hạnh phúc). “Thành công chỉ đến khi bạn không từ bỏ ước mơ của mình”. Viết báo khoa học cũng vậy, nếu bạn nghiêm túc trong nghiên cứu, tư duy, đầu tư thời gian và trí tuệ; nếu bạn bắt đầu từ một ý tưởng mới, sáng tạo, biết cách lập luận dựa trên những số liệu được khảo cứu từ hiện thực; nếu giả thuyết của bạn xuất sắc và triển khai thực hiện nó một cách thận trọng, khách quan, nghiêm túc, bạn sẽ có bài báo khoa học hấp dẫn, lôi cuốn người đọc bằng ánh sáng lấp lánh của trí tuệ.

PHƯƠNG HUY

Nguồn: http://www.vnq.edu.vn/tap-chi/nghien-cuu-trao-doi/1225-viet-va-bien-tap-mot-bai-bao-khoa-hoc.html